Publicatiedatum:
Spetters is wellicht de meest controversiële Nederlandse film ooit. Ten tijden van de release werd de film compleet neergesabeld door de filmpers. Daarnaast verscheen er een heus actiecomité dat opriep voor een boycot van deze film. Een discussie tussen de makers en het comité in een talkshow van Sonja Barend verliep volledig uit de hand. En het Nederlands publiek? Die ging massaal naar de bioscoop om te aanschouwen waar al de ophef nou over is. Zoals ze in Amerika zeggen: “There is no such thing as bad publicity”.
Spetters draait om een aantal vrienden, Rien, Hans en Eef, die woonachtig zijn in een dorpje onder de rook van Rotterdam. Ze zijn allen wild van motorcross en ze brengen hun dagen dan ook door met het sleutelen aan hun motoren, meiden versieren en een beetje rondhangen. Als plots de knappe Fientje (Renée Soutendijk) haar friettent in hun dorp zijn ze allemaal stuk voor stuk in haar geïnteresseerd. Fientje’s interesses liggen echter ergens anders. Zij is op zoek naar een man die haar een beter bestaan kan bieden.
Fientje is kort gezegd een gold digger en daardoor lijkt zij de antagonist te zijn. De kille vrouw die de ene man inruilt voor een ander zodra er iets beters op haar pad komt. Wanneer Spetters vandaag de dag uitgebracht zou worden zou men heel anders tegen haar karakter aankijken. Spetters lijkt in eerste instantie om de vriendengroep te gaan, maar achteraf is in mijn ogen Fientje het centrale karakter.
Dat blijkt ook wel uit de marketing van de film. Naarmate de jaren zijn gevorderd heeft het karakter van Renée Soutendijk de centrale plaats ingenomen. Ten tijde van het verschijnen van de film was ze samen met Hans van Tongeren het enige castlid die zijn eigen foto kreeg in de collage op de poster. Maar op de Amerikaanse DVD en op de meeste recente Nederlandse Blu-Ray uitgave staat zij nog maar als enige afgebeeld.
Wanneer je het vanuit dit oogpunt bekijkt is Spetters eigenlijk een komedie. Fientje’s pogingen om vooruit te komen in het leven falen telkens. Zoals ze zelf ook inziet op een gegeven moment. “Echt weer iets voor mij: drie maal gegokt, drie maal mis. Ik heb verdomme altijd pech”. Gelukkig is de inzet voor haar klein. Het enige wat ze doet is haar benen openen. Dat is eigenlijk haar oplossing voor alles. Wanneer een agent moeilijk doet over een vergunning bijvoorbeeld.
Spetters presenteert een rauw, cynisch en tegelijkertijd realistisch beeld van de jaren 80. Met name het motorcrossen is iets wat in dat decennium helemaal in was, maar daarna langzaam is gemarginaliseerd. Wanneer is voor het laatste keer motorcrossen besproken in Studio Sport? In Spetters lijkt het wel in dat programma nergens anders over te gaan.
Alhoewel Fientje achteraf gezien het middelpunt van de film is, is de speelduur van de film vrijwel evenredig verdeeld over de 4 hoofdpersonen. Het geeft Spetters een beetje het idee van een mozaïek-film; Films waarin meerdere aparte verhaallijnen zitten die zo nu en dan met elkaar kruizen.
Rien, het opkomende talent in het motorcrossen, lijkt in de eerste helft van de film de protagonist te zijn totdat het noodlot toeslaat en hij in een rolstoel belandt. Dit zou het begin kunnen zijn van een obstakel wat hij moet overkomen en waardoor zijn verhaallijn een inspirerende kant op gaat. In een Hollywood film zou hij weer kunnen lopen aan het einde. In Spetters lacht hij voor de buitenwereld zijn situatie weg, maar pleegt hij uiteindelijk zelfmoord.
Dit is de reden waarom men destijds niet goed de vinger er op kon leggen over wie de film nou ging. De film gaat in eerste instantie over Rien, zijn carrière en zijn vrienden. Maar die verhaallijn komt tot een halt door de uitzichtloosheid van zijn situatie. Rien’s verhaal stagneert terwijl die van de andere drie gewoon doorgaat. Eef komt uit de kast, Hans probeert verder te komen in het motorcrossen en Fientje kijkt wat haar vervolgopties zijn.
En dit alles is overgoten met een sausje van gitzwarte humor en een totaal gebrek aan zelfcensuur. Nederlandse films staan sinds de jaren 70 bekend om hun hoge dosis seks. Spetters verschilt daarin niet. Sterker nog, op sommige momenten lijkt het er op alsof Paul Verhoeven de grenzen wederom probeert te verleggen. Dit keer overigens met mannelijk naakt.
Alhoewel het niet de eerste keer is dat men in de vaderlandse bioscopen een stijve penis op het scherm zag, was deze doorgaans passief. In Spetters is dat niet het geval. Er zijn meerdere scenes waarin het mannelijk geslacht in zijn vol ornaat centraal staat.
Zo is er een moment dat de drie vrienden zich samen aftrekken om de lengte van hun penissen te vergelijken. Maar ook een scene waarin Fientje een beetje met de half harde penis van Rien ligt te spelen terwijl ze op bed liggen. Bij mijn weten is dit ook de enige Nederlandse film waarin orale seks tussen twee mannen volop in beeld gebracht wordt. Ook tijdens een groepsverkrachting door een groepje homoseksuele mannen komt de erectie van één van de verkrachters volop in beeld. Kortom, er is genoeg aanwezig voor mensen om zich over op te winden destijds.
Ik kan me niet voorstellen dat je vandaag de dag acteurs zo gek krijgt om in een bioscoopfilm handelingen te doen die tegen pornografie aan schuren. Maar goed, het output Nederlandse films bestaat vandaag de dag dan ook voornamelijk uit rom-coms gericht op vrouwen van middelbare leeftijd.
Het is dan ook grappig om te zien hoe de film compleet werd verguisd indertijd en de film zich na al die jaren toch heeft ontwikkeld tot een klassieker. Of in ieder geval een vorm van eerherstel heeft gekregen. Zelfs de persoon achter het Nederlands Anti Spetters Comité noemt de film tegenwoordig “aandoenlijk”. Achteraf gezien bleek de film helemaal niet zo gevaarlijk als men beweerde. Joh, wie had dat durven denken?
Puur op de filmische aspecten beoordeeld is Spetters een aardige film. Het script mist echter focus en weet niet goed één hoofdrolspeler aan te wijzen. Hierdoor springt het verhaal van de hak op de tak. Spetters is eigenlijk vier films over verschillende personages in één. Het is een grote vergaarbak van kleine plotjes: de homoseksualiteit van Eef en het streng religieuze gezin waar hij deel van uitmaakt of de plotselinge toetreding bij de Pinkstergemeente door de vriendin van Rien. Het komt vaak uit de lucht vallen.
Spetters was destijds zijn tijd ver vooruit, maar tegenwoordig is het een vermakelijk stukje Nederlandse filmgeschiedenis. Maar vandaag de dag is de controverse om deze film destijds wellicht nog interessanter dan het wel en wee van Fientje in haar frietkraam.
